Endulo kwakungabelethwa ezibhedlela njengoba sekwenzeka manje. Kwakuthi lapho owesifazane ezethwele, wayezila izinto ezithile njengokugcogcoma sekuhlwile ukuze avikele lomuntu ongaphakathi kwakhe. Kwakukholelwa ekutheni ukuzethwala yinto ebucayi, ngakho loyo ozethwele kumele acophelele. Uma kuzobelethwa umntwana, kwakuyaye kube ogogo nalabo besifazane asebekhulile ababelethisayo. Ababelethisi yibona ababebheka yonke into eyenzekayo uma owesifazane ebeletha ukuze uma kukhona okungahambi kahle, bazise inhloko yekhaya.
Uma ingane isizelwe zimbili izindawo ezibucayi, ukhakhaya kanye nenkaba/inongwane ngoba zisuke zingakavaleki ngci. Ukhakhayi indawo ephezulu ekhanda lomuntu, oluvame ukubandikindiki ngoba lisuke lingakaqini ngesikhathi ezalwa. Inongwane/inkaba iyona ehlanganisa unina nengane. Kuyothi mhla esebeletha owesifazane ibese isikwa inikwe abomndeni ukuze bazoyigqiba lapho begqiba khona izinkaba zomndeni ngokwesiko. Imndeni eminingi yayivame ukumbela esibayeni, ogwadule noma endaweni eseduze namanzi, igqibe inomgwane khona lapho bese bevala ngathi akukaze kwenzeke lutho. Uyobese uzwa umZulu ethi, “mina inkaba yami yagqitshwa endaweni yase…” ekhombisa indabuko yakhe.
Izinyamazane
Izinyamazane noma izitolomu umuthi ogayiwe kuhlanganiswa amakhambi ahlukene, kwesinye kufakwe namafutha ezilwane ezithile. Izinyamazane zikholelwa ukuba zivikela imimoya emibi enganeni eqeda kuzalwa. Ziyahluka-ke izinyamazane kuya ngosiko lomuzi nomuzi.
Isiphandla
Uma umntwana esezelwe nenkaba yakhe isiwile, uyaphuma endlini abonwe yiwo wonke amalunga omndeni. Lokhu kuvame ukuba kwenzeka emva kwezinyanga ezintathu ukhakhayi womntwana usuqinaqinile nenongwana isiwile yavaleka. Umntwana loyo ubese emukelwa ekhaya ngokosiko lwakhona. Esikhathini esiningi kuyaye kuhlatswe isilwane bese ebikwa kwabaphansi njengelunga lomndeni, kucelwe ukuba bamuvikele kukho konke, ebese efakwa isiphandla. Emva kwalokhu umntwana ubese ethiwa igama. Endulo ukwethiwa kwegama kwakuyinto ebaluleke kakhulu. Igama lomntwana lalikholelwa ukuba liyinqolobane yesiNtu njengoba liveza obala ubuzwe, izimpande zenkolo abantu abamnyama abakholelwa kuzo kanye namaphupho abanawo ngekusasa lakhe (Mabuza, 2008).
Ukubuthwa nokujutshwa
Ingane kwaZulu ithola izimfundiso ngempilo noshintsho olwenzeka emzimbeni wayo ngokuba ingxenye yebutho. Kuyothi mhla seyekhule ngokwanele ingane, ibese ifakwa ebuthweni lontanga, nebutho lelo libese liqanjwa igama. Ibutho beliyaye liholwe iqhikiza kumantombazane nenduna/ingqwele ebafaneni. Laba kuba ngabaholi bebutho asebamkantshubomvu ngezindaba eziphathelene nokukhula nokuziphatha. Kwakungabi umsebenzi weqhikiza noma induna kuphela lo, kodwa nomphakathi wawulekelela.
Ukukhula kwengane yomfana
Eminyakeni eyishumi nesihlanu kuya ngaphezulu, ingane ibese ithomba. Ukuthomba ukusuka esigabeni esithile komzimba uye kwesinye. Lokhu kuyaye kuphelezelwe ushintsho oluningi emzimbeni. Abafana bayaye bamilwe izinduna ebusweni baphinde baphuphe besocansini nesalukazi bavuke sebezingcolisile. Ngenhlanhla, basuke sebefundisiwe ebuthweni ngaleliphupho nokuthi kumele benzenjani uma sebehlelwa ilesisehlo. Umfana uyobese evuka ekuseni ngovivi eyokhipha izinkomo azise endle lapho ayofike ageze khona asuse lokhu kungcola. IsiZulu bese sithi umfana uwele izibuko. Lenkulumo imbaxambili ngoba isho ukuthi umfana usuka esigabeni esithile ungena kwesinye njengoba izibuko lisemfuleni lisiza ukuthi usuke komunye umhlaba ungene komunye.
Ukukhula kwengane yentombazane
Ukuthomba entombazaneni kuyaye kubandakanye izinduna ebusweni kanye nokuphuma igazi esithweni sayo sangasese. EsiZulwini kuyaye kuthiwe iyageza njengoba umzimba usuke ukhipha ongakudingi noma ukungcola. Kuphinde kuthiwe iya esikhathini ngoba isiyohlezi yehlelwa ilesi sehlo njalo ngenyanga. Abantu abaningi bayaye bazibuze ukuthi kwakwenziwa njani endulo njengoba zazingekho izindwangu lezi zokukhongela igazi ezafika nabelungu. Kuqala yayithi intombazane uma isiqala ukungena esikhathini yazise udadewabo omdala noma iqhikiza lesigodi. Yayibese ingeniswa endlini kagogo lapho izogoya khona kuze kuphele ukopha. Ugogo wayemba umgodi phakathi endlini afake umquba bese kundlalwa icansi. Intombazane yayibese ihlala maqondana nawo umgodi khona kuzoconsela phakathi. Ebusuku nasentathakusa kwakuba umsebenzi kagogo ukukhipha amantombazane ukuze ayogeza emfuleni. Ayethi esahambile, asale ugogo asike isiqephu secansi esingcolile kanye nomquba ahambe ayokulahla bese afaka okusha ukuze babuye sekuhlanzekile.